تحلیل تاثیر نئوتکتونیک بر تحول لندفرم های جریانی کواترنری (مطالعه موردی حوضه آبخیز حبله رود)

فعالیت های زمین ساختی ایران با آغاز فازکوهزایی در پلیوکواترنری دستخوش تغییرات جدیدی شد. در طی این دوره بسیاری از حوضه های رسوبی فعلی در ایران شکل گرفتند. با آغاز دوره کواترنری در 6/2 میلیون سال پیش و پیدایش دوره های یخچالی و بین یخچالی که با تغییرات شدید آب و هوایی همراه بود، این حوضه ها توأمان تحت تأثیر نیروهای نوزمین ساختی و اقلیمی، دچار تحولات شدیدی شدند و متعاقب آن لندفرم هایی در این مناطق تشکیل گردید که زایش و تکوین آن ها حاصل دینامیک درونی و بیرونی زمین بود. در این پژوهش به منظور بررسی تأثیر نوزمین ساخت بر تحول لندفرم های جریانی کواترنری، حوضه رودخانه حبله رود در مرز بین واحدهای مورفوتکتونیکی جنوب البرز مرکزی و ایران مرکزی انتخاب گردید. البرزمرکزی یکی از مناطق زلزله خیز ایران می باشد که بیشتر زلزله ها در این قسمت عمقی کمتر از 30 متر دارند. رودخانه حبله رود با مساحتkm2 3260 یکی از رودخانه های دائمی دشت کویر است . بیش از درصد 76 رسوب های این حوضه متعلق به دوره سنوزوئیک است که برخورد صفحه اوراسیا با عربی در میوسن میانی بشدت بر روی ویژگی های لندفرمیک این رسوبات تاثیر گذاشته است. در این پژوهش به منظور بررسی تمامی عوامل موثر بر تحول لندفرم های کواترنری از روش های کمی و کیفی به همراه مشاهدات میدانی بهره گرفته شد. ابزار پژوهش شامل تصاویر ماهواره ای etm،tm،aster، aster dem15m، google earth ، dem10m ، داده های gps و زمین لرزه ، نقشه های زمین شناسی و توپوگرافی و فایل های رقومی بود .در این مطالعه، نظر به وسعت بسیار منطقه و تنوع توپوگرافیک، لیتولوژیک و تکتونیکی متاثر از آن ، جهت مشخص نمودن پهنه های فعال از 7 شاخص مورفومتری شامل sl،bs،smf،hi، vf، af و fd بهره گرفته شد. از آنجا که این شاخص ها مبتنی بر ویژگی های جریانی هستند ، لذا حوضه رودخانه به 20 زیر حوضه اصلی و 2 واحد پیشانی کوهستان تقسیم بندی گردید که تمامی شاخص ها با استفاده از dem10m در نرم افزار arcgis9.3 محاسبه گردیده و با استفاده از مدل آماری saw ، نقشه پهنه بندی منطقه از نظر فعالیت های نوزمین ساختی بدست آمد . بر اساس نتایج این مدل ، فعال ترین بخش محدوده مطالعاتی، جنوب آن می باشد که محل فعالیت گسل های سرخه کلوت، قربیلک و گرمسار و نیز تکتونیک نمکی می باشد. همچنین به منظور تحلیل لندفرم های جریانی کواترنری ، بر پایه مطالعات اشتوکلین(1968) محدوده مطالعاتی به 3 پهنه شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم بندی گردید. در پهنه شمالی که کاملاً منطبق بر ویژگی های البرز می باشد، روند چین ها منطبق بر روند گسل های اصلی منطقه می باشد، در این محدوده رودها با توجه به بارندگی مناسب منطقه در دوره های بارانی ، توان کافی را جهت فرو کاوی برخوردار بودند از این جهت این پهنه مورفولوژی پیشینه رود یکی از چهره های قالب منطقه می باشد. در پهنه مرکزی ، گستره غربی که بخشی از آن بر اساس تقسیم بندی اشتوکلین در پهنه آنتی البرز قرار دارد متأثر از فرونشست ایران مرکزی و فعالیت گسل های اصلی قرار دارد . در این محدوده مورفولوژی اسارت رودخانه و فرسایش مخروط افکنه های آبرفتی مشاهده می شود. در بخش غربی فعالیت گسل آتشان موجب تغییر سطح اساس دره های منتهی به حبله رود و فعال شدن فرآیند فرو کاوی در غرب حوضه دره درده شده است. در پهنه جنوبی این قسمت ، گسل های متعددی نظیر گسل سرخه کلوت، گسل لاله زار ، گسل کبوتر دره به همراه فعالیت ناشی از گنبدهای نمکی مورفولوژی پیچیده ای به این قسمت بخشیده که رودخانه حبله رود کاملاً تحت تأثیر ان قرار گرفته و مورفولوژی پیچان رودی پیدا نموده است. گستره جنوبی ، محل فعالیت گسل تراستی گرمسار و پیدایش مخروط افکنه وسیع گرمسار می باشد. بخش غربی گسل گرمسار نزدیک به 2.6 کیلومتر به صورت چپگرد جابجا شده است که زمین لرزه هایی با بزرگای بیش از 5/4 در این بخش از گسل متمرکز می باشد . بر پایه این نتایج ، گسل گرمسار فعال ترین گسل البرز مرکزی می باشد . نتیجه این پژوهش 4 عامل تکتونیکی اصلی را در تحول لندفرم های جریانی کواترنری در محدوده جنوبی البرز مرکزی مشخص نمود که شامل بالاآمدن البرز، فرونشست ایران مرکزی، تکتونیک نمکی و تاثیر گسل ها و چین ها می باشد .